De bestorming van de hemel

Vandaag is de 151^e verjaardag van de Parijse Commune, waarbij de arbeiders van Parijs de macht grepen in een turbulent, instabiel en reactionair land. Dit was wellicht de eerste socialistische regering in Europa. Helaas werd de Commune iets meer dan twee maanden later op uitzonderlijk bloederige wijze neergeslagen door de regering van de Derde Franse Republiek, gezeteld in Versailles. Wij putten als socialisten inspiratie uit de anti-kapitalistische strijd van de Parijse arbeidersklasse en trekken een aantal belangrijke lessen uit de geschiedenis van de Commune.

Door Max Krijnen

Het ontstaan van de Commune

In 1870 brak een oorlog uit tussen het Franse Keizerrijk en Pruisen, de voorganger van het Duitse Keizerrijk. Frankrijk maakte geen schijn van kans, kort na het uitbreken van de oorlog werden de Franse legers verslagen en de Franse keizer Napoleon III gevangen genomen. Dit leidde tot het instorten van de Franse regering. Kort hierna werd de Franse Republiek uitgeroepen. Deze regering werd opgezet met het expliciete doel om de oorlog met de Duitsers voort te zetten, wat doet denken aan de omstandigheden die de Russische Revolutie mogelijk maakten.

Deze regering was net als het Keizerrijk wat eraan vooraf ging niet in staat fatsoenlijke weerstand te bieden tegen de Duitsers. De bevolking van Parijs, die in tegenstelling tot de rest van het land overwegend uit arbeiders bestond, werd aan haar lot overgelaten. In deze tijd maakte in Parijs de Nationale Garde de dienst uit: een los georganiseerd verband van burgermilities uit de verschillende wijken van de stad. Zij waren degenen die de bevolking van Parijs moest beschermen van de aankomende Duitse legers. Vooral in de armere wijken waren deze milities in voorgaande jaren geradicaliseerd en uitgesproken tegenstanders van de Franse keizer.

Op 26 januari 1871 tekende de Franse nationale regering een staakt-het-vuren met de Duitsers. Hierbij werd afgesproken dat de Parijse Nationale Garde in Parijs niet ontwapend zou worden, en dat de stad 200 miljoen franc moest betalen aan Pruisen. Aangezien alle bedrijvigheid in de stad lange tijd stil had gestaan omdat Parijs belegerd werd door de Duitse legers, konden de Parijse burgers dit bedrag niet opbrengen. Nadat er ook nog een conflict de kop opstak over een aantal Franse kanonnen die in het bezit waren van de Parijse Nationale Garde, besloot de stad alleen verder te gaan.

Bestuur

Na een kort conflict tussen de afdelingen van de Nationale Garde in Parijs en de burgemeesters van de verschillende arrondissementen van de stad, en om verder geweld te voorkomen werden vrije verkiezingen georganiseerd op 26 maart. Hierbij werd een kleurrijk gezelschap verkozen, wat onder andere bestond uit leden van de Eerste Internationale, een wereldwijde revolutionair-socialistische organisatie, Blanquisten, een soort proto-Stalinisten en andere links-radicalen. Dit nieuwe bestuur ging snel aan de slag, en schafte vrijwel direct kinderarbeid af, implementeerde een scheiding van kerk en staat en gaf arbeiders het recht bedrijven over te nemen en democratisch te runnen.

Mede dankzij deze maatregelen beschouwen wij de Parijse Commune als een van de eerste pogingen om een revolutionaire anti-kapitalistische staat op te zetten. Marx noemde de Parijse Commune het eerste voorbeeld van een dictatuur van het proletariaat, een staatsvorm waarbij alle macht via democratische wijze in handen van de arbeidersklasse is.

Oorlog met Versailles

De Commune was in feite vanaf dag één in oorlog met de Franse overheid in Versailles. De eenheden van de Nationale Garde, waarvan de soldaten hun eigen officieren verkozen, boden moedig weerstand tegen de aankomende legers van de reactionaire president MacMahon van Frankrijk. In de hele stad werden volksmilities opgezet en barricades opgeworpen. De Commune kon echter geen weerstand bieden tegen de legers van de Franse overheid, die na een week aan bloederige strijd de stad terugnam. Gedurende deze week werden minstens 15.000 Parijzenaren, waaronder soldaten en onschuldige burgers, vermoord door de troepen uit Versailles, wat uitzonderlijk hoog was voor de tijd. De Commune hield na deze week op te bestaan.

Lessen

Wij moderne socialisten kunnen een aantal lessen leren uit de geschiedenis van de Commune. Ten eerste putten wij inspiratie uit de manier waarop de stad een democratisch zelfbestuur opzette voor en door de arbeidersbevolking, iets waar wij ook naar streven. De verregaande democratisering, zelfs in de legereenheden, is zeer bewonderenswaardig, zeker voor die tijd. Ook de maatregel waarbij democratisch zelfbestuur van bedrijven door de arbeiders mogelijk werd gemaakt is iets wat wij nastreven.

Een andere waardevolle les is het feit dat de bestaande machtsstructuren niet zomaar op vreedzame wijze afgebroken worden, zelfs niet als een meerderheid van de bevolking daarachter staat. De manier waarop de Commune, die steun van een meerderheid van de Parijse bevolking genoot, op bloederige wijze werd neergeslagen door de reactionaire machten in Versailles is één van de voorbeelden waarom wij socialisten ons voor moeten bereiden om de hervormingen die wij door willen voeren te verdedigen. De gevestigde machten zullen hun positie niet gauw opgeven.

Verdieping

Als je na het lezen van deze tekst geïnteresseerd bent geraakt in de geschiedenis van de Franse Commune, is ‘De Burgeroorlog in Frankrijk’ van Karl Marx, geschreven tijdens het bestaan van de Commune, geadresseerd aan de leden van de Eerste Internationale. De tekst is hier te lezen: https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1871/1871burgeroorlog.htm